Skupiewski (Belina-Skupiewski) Stefan Apolinary (1885–1962), śpiewak operowy, pedagog. Ur. 23 VII w Kijowie, był synem Bronisława, inżyniera kolejnictwa w Kijowie, i Stanisławy z Kruszyńskich.

S. ukończył naukę gry na fortepianie w kijowskiej Szkole Muzyki i Dramatu M. K. Leśniewicz-Nosowej. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w gimnazjum realnym, zgodnie z wolą ojca, studiował w Instytucie Inżynierii Dróg i Komunikacji w Petersburgu. W r. 1906 przeniósł się na politechnikę w Karlsruhe, którą ukończył w r. 1909 z dyplomem inżyniera. Równocześnie uczył się w Karlsruhe śpiewu solowego u J. Stuckgolda. Działalność artystyczną rozpoczął już podczas studiów; zadebiutował w r. 1908 w barytonowej partii Tonia w operze R. Leoncavalla „Pajace”, wystawionej w St. Gallen w Szwajcarii, a później sporadycznie występował jako śpiewak operowy i estradowy. Od r. 1910 kontynuował studia muzyczne w Monachium, doskonaląc się w zakresie wokalistyki, gry scenicznej i reżyserii operowej, m. in. u dyrygenta tamtejszej opery F. J. Mottla i reżysera A. Fuchsa. W t.r. został też zaangażowany jako solista w Królewskiej Operze w Monachium, w której występował do r. 1911. Używał pseud. Stefan Belina.

S. stał się w krótkim czasie jednym z najznakomitszych śpiewaków operowych w Europie. W l. 1911–14 śpiewał na scenie Niemieckiego Teatru w Pradze. W tym czasie wyjeżdżał na gościnne występy do Ratyzbony, Innsbrucka, Berlina, Pilzna i Budziejowic. Gdy w r. 1914 powrócił do rodzinnego Kijowa, został w tamtejszej operze jedną z głównych gwiazd (do r. 1920). Gościnnie występował również na innych scenach rosyjskich, m. in. w Odessie, Jekaterynosławiu, Nikołajewie, Charkowie i Petersburgu. Role Hermana z „Damy pikowej” P. Czajkowskiego oraz Don Joségo z „Carmen” G. Bizeta należały, wg Wiktora Brégy, do jego największych kreacji operowych w tym czasie.

Po przeniesieniu się w r. 1920 do Jugosławii S. został zaangażowany na siedem sezonów (do r. 1928) jako solista oper w Belgradzie i Zagrzebiu. Na początku l. dwudziestych w Trieście śpiewał (jeden sezon) partię Sigmunda w ,,Walkirii” R. Wagnera. Dn. 3 VI 1922 na scenie Opery Paryskiej odbyła się światowa prapremiera opery I. Strawińskiego „Mawra”, do której kompozytor zaangażował S-ego. W tym czasie rozpoczął się szczytowy okres jego kariery artystycznej. Jeszcze w Paryżu spotkał się z Karolem Szymanowskim, który prosił go o wykonanie partii Króla Rogera w swojej operze, ale z powodu zawartych już kontraktów nie mógł przyjąć tej propozycji. W r. 1923 S. śpiewał pod dyrekcją A. Toscaniniego w mediolańskiej «La Scali» w tytułowej roli tenorowej opery Wagnera „Tristan i Izolda” (premiera 20 XII). Z tą sceną związany był przez dwa sezony. W l. dwudziestych odbywał liczne podróże artystyczne po teatrach operowych Europy i Ameryki Południowej. Występował w Hiszpanii – w Barcelonie (dwa sezony) i Madrycie (jeden sezon, w r. 1925), w Portugalii – w Lizbonie i Porto (dwa sezony) oraz w Buenos Aires, Rio de Janeiro, Montevideo, São Paulo. W r. 1927 Strawiński powierzył mu ponownie tytułową rolę w swojej operze-oratorium „Król Edyp”; dn. 30 V t.r. doszło do światowej prapremiery pod dyrekcją kompozytora w teatrze Sary Bernhardt.

Kilkakrotnie w czasie swoich podróży S. odwiedzał Polskę. Występował gościnnie na scenach operowych Warszawy w maju i dwukrotnie we wrześniu 1923 (wzbudził zachwyt publiczności w roli Radamesa w „Aidzie” G. Verdiego oraz Cavaradossiego w „Tosce” G. Pucciniego) i w kwietniu 1924, a także Poznania i Lwowa, gdzie w r. 1925 śpiewał swoje popisowe role w „Carmen i „Aidzie”. Po lwowskich występach w tychże operach Witold Friemann pisał o nim: «Rozległa, doskonale wyrównana skala, miły, świeży, ciepły, metaliczny timbre giętkiego głosu, łatwość atakowania górnych tonów zarówno w piano jak i forte, piękne władanie efektami dynamicznymi, prawidłowy oddech, wyraźna dykcja, czystość intonacji, duże poczucie rytmiki, bardzo muzykalne frazowanie, uczuciowe ujęcie partii, oto pobieżnie tylko wyliczone zalety śpiewackie p. Beliny-Skupiewskiego, obdarzonego przy tym korzystnymi warunkami zewnętrznymi» („Słowo Pol.” 1925).

W repertuarze S-ego znajdowało się ok. 50 czołowych partii tenorowych wykonywanych w językach: polskim, rosyjskim, serbskim, francuskim, niemieckim, włoskim. Śpiewał w operach Bizeta („Carmen”, „Poławiacze pereł”), A. Borodina („Kniaź Igor”), Czajkowskiego („Dama pikowa”, „Eugeniusz Oniegin”), F. Flotowa („Marta”), Ch. Gounoda („Faust”), F. E. Halévy’ego („Żydówka”), Leoncavalla („Pajace”), P. Mascagniego („Rycerskość wieśniacza”), J. E. Masseneta („Manon”, „Werter”), J. Offenbacha („Opowieści Hoffmana”), S. Moniuszki („Halka”), M. Musorgskiego („Borys Godunow”), E. Nápravnika („Dubrovski”), Pucciniego („Cyganeria”, „Dziewczyna z Zachodu”, „Madama Butterfly”, ,,Tosca”), N. Rimskiego-Korsakowa („Śnieżynka”), Rossiniego („Cyrulik sewilski”), C. Saint-Saënsa („Samson i Dalila”), Verdiego („Aida”, „Otello”, „Rigoletto”, ,,Traviata”, „Trubadur”), Wagnera (,,Lohengrin”, „Parsifal”, „Śpiewacy norymberscy”, „Tristan i Izolda”, „Złoto Renu”, „Walkiria”). Dysponował także szerokim repertuarem pieśniarskim. W opiniach ówczesnej krytyki muzycznej i publiczności S. należał do najwybitniejszych śpiewaków operowych. Podziwiano go w rolach o charakterze dramatycznym jak i lirycznym, przyrównując do E. Carusa. W szczególności wyróżniał się w kreacji takich ról jak: Don José w „Carmen”, Herman w „Damie pikowej”, Tristan w „Tristanie i Izoldzie”, Cavaradossi w „Tosce”, Radames w „Aidzie”, Faust w „Fauście”, Książę w „Rigoletcie”, Alfred w „Traviacie”.

W r. 1928 S., prawdopodobnie ze względów zdrowotnych, zrezygnował z kariery scenicznej. Zamieszkał na stałe w Warszawie i poświęcił się działalności pedagogicznej. Pracował w operze warszawskiej oraz w studiu operowym, gdzie w r. 1934 wyreżyserował „Uprowadzenie z seraju” W. A. Mozarta. W r. 1938 objął klasę śpiewu solowego w Konserwatorium Warszawskim, którą prowadził do września 1939. W czasie drugiej wojny światowej okupacyjne władze niemieckie rozwiązały Konserwatorium, zamieniając tę placówkę w r. 1941 na zawodową szkołę muzyczną (Staatliche Musikschule); znaleźli w niej zatrudnienie także polscy pedagodzy, którzy de facto prowadzili tajne nauczanie w zakresie wyższych studiów muzycznych. Wśród nich był S. W r. 1944 w powstaniu warszawskim spłonął cały dobytek S-ego wraz z prywatnym archiwum i dokumentami jego działalności artystycznej (zaginął wówczas również maszynopis książki o S-m, pióra Władysława Fabrego). Po klęsce powstania wraz z rodziną został wysiedlony do Pozyrowa pod Częstochową, skąd zdołał uciec i schronić się w Kielcach u swej uczennicy Bożeny Jarońskiej.

W r. 1945 S. zamieszkał w Łodzi, gdzie utrzymywał się jako akompaniator na koncertach popularyzujących muzykę. Po utworzeniu Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej (PWSM) został profesorem śpiewu solowego. Na początku 1946 r. przeniósł się do Katowic i objął, po śmierci Adama Didura, stanowisko dyrektora Opery Śląskiej w Bytomiu. W r. 1948 został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Przyczynił się do rozkwitu Opery Śląskiej, która w krótkim czasie stała się najlepszą sceną operową w Polsce. W ciągu swojej kadencji wykreował 34 premiery. Już w czerwcu 1946 wprowadził na scenę „Straszny dwór” z debiutującym w roli Miecznika Andrzejem Hiolskim i Franciszką Denis-Słoniewską w kreacji Cześnikowej. Pierwszymi przedstawieniami z repertuaru światowego były zrealizowane już w r. 1946 ,,Traviata” (162 przedstawienia), „Madama Butterfly” (86), „Carmen” (117), „Cyganeria” (187), później m. in. „Cyrulik sewilski” (113), „Faust” (168). Długo utrzymały się na scenie: „Rigoletto” (120 przedstawień), „Don Pasquale” G. Donizettiego (119), „Rusałka” A. Dvořáka (98), „Sprzedana narzeczona” B. Smetany (92), „Eugeniusz Oniegin” (71) i „Dama pikowa” (66) Czajkowskiego, „Opowieści Hoffmana” J. Offenbacha (59), „Uprowadzenie z seraju” (50). S. zadbał też o repertuar polski. Niezwykłym powodzeniem cieszyła się „Halka” (175 przedstawień) z Wiktorią Calmą w roli tytułowej. Po r. 1945 jako pierwszy wystawił balet „Pan Twardowski” i operę „Casanova” Ludomira Różyckiego (88), operę „Janek” Władysława Żeleńskiego oraz balety: Piotra Perkowskiego „Swantewit” i „Rapsod” oraz Jana Maklakiewicza „Cagliostro w Warszawie” i „Złota kaczka”. Za jedno z największych osiągnięć zostało uznane wystawienie w r. 1951 baletu „Fontanna Bachczysaraju” B. Asafiewa (147 przedstawień) z Lucyną Sotomską, Barbarą Bittnerówną i Leokadią Zienko w rolach głównych.

Wśród zaangażowanych przez S-ego solistów znaleźli się jego uczniowie – Krystyna Szczepańska, Wacław Domieniecki, Zbigniew Platt, Antoni Majak, a także najwybitniejsi polscy śpiewacy operowi tamtego czasu: Barbara Kostrzewska, Natalia Stokowacka, Bogdan Paprocki oraz sprowadzeni jeszcze przez Adama Didura artyści – W. Calma, F. Denis-Słoniewska, Jadwiga Lachetówna, A. Hiolski, Lesław Finze, Franciszek Arno.

W Katowicach S. pracował też jako pedagog na Wydz. Wokalnym PWSM (był dziekanem tego Wydziału). Starał się ułatwiać debiuty najzdolniejszym studentom i absolwentom. Mimo swoich niepodważalnych zasług dla Opery Śląskiej został w r. 1953 decyzją ówczesnych politycznych władz wojewódzkich zwolniony ze stanowiska dyrektora i od 1 VII t.r. przeniesiony służbowo na stanowisko kierownika wokalnego Państwowej Opery i Filharmonii w Gdańsku. Równocześnie był profesorem śpiewu w sopockiej PWSM (do r. 1961), 28 XII 1955 mianowany został profesorem nadzwycz. W r. 1957 środowisko muzyczne uczciło jubileusz 50-lecia pracy artystycznej S-ego przedstawieniem „Strasznego dworu” w Operze Bałtyckiej. W uroczystym wieczorze wzięli udział uczniowie z Gdańska, a także jego dawni współpracownicy i uczniowie z Opery Śląskiej: A. Hiolski, N. Stokowacka, Krystyna Szczepańska, A. Majak, B. Paprocki, Stefan Dobiasz oraz dyrygenci Zygmunt Latoszewski, Kazimierz Wiłkomirski, Zygmunt Szczepański, Zdzisław Bytnar. S. mieszkał w Oliwie. Pod koniec swojego życia zaczął spisywać pamiętnik, którego nie ukończył (rkp. w posiadaniu uczennicy S-ego Marii Kunińskiej-Opackiej w W.), opracował też podręcznik o metodyce nauczania śpiewu solowego (pozostał w rkp). S. był wyróżniony m. in. Nagrodą Państwową II stopnia i Nagrodą Artystyczną m. Gdańska. Zmarł 2 VIII 1962 w Gdańsku i tam został pochowany 5 VIII na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku-Wrzeszczu. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Pierwsza żona S-ego, Zofia z Mikuszewskich, zmarła przed r. 1920, w czasie koncertów w Kijowie. Po raz drugi ożenił się (ślub 29 VI 1948) z Heleną Bruner z domu Ivoni-Nita (1887–1961?), śpiewaczką operową. Z obu małżeństw nie pozostawił dzieci.

Fot. S-ego w B. Akad. Muzycz. w Kat.; – Enc. Muzycz., I (Belina-Skupiewski); Encyklopedia muzyki. Red. A. Chodkowski, W. 1995 s. 92; Mała Enc. Muzyki; Muzykal’naja enciklopedija, Moskva 1981 V 78; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV; Słown. Muzyków Pol., I (Belina-Skupiewski); Słown. Teatru Pol. (fot.); – Jankowska B. M., Misiorny M., Muzyka i życie muzyczne na ziemiach zachodnich i północnych 1945–1965, P. 1968 s. 95–186 passim; Kunińska-Opacka M., Prof. Belina-Skupiewski pierwszym wykonawcą partii Króla Edypa na światowej prapremierze w Paryżu, „Ruch Muzycz.” R. 6: 1962 nr 4 s. 9 (fot.); taż, Prof. Belina-Skupiewski nie żyje, tamże nr 19 s. 18–19; taż, Stefan Belina-Skupiewski, tamże nr 5 s. 3–5; Od pierwszej „Halki”. Opera Śląska w latach 1945–1983. Księga pamiątkowa Opery, Red. T. Kijonka, Kat. 1986; Panek W., Kariery i legendy, W. 1994 (Belina-Skupiewski, fot.); – Jubileusz Stefana Beliny-Skupiewskiego z okazji 50-lecia pracy artystycznej 22 VI 1957 [b. m. i r. w., zawiera m. in.: Rytel P., Stefan Belina-Skupiewski. Garść wspomnień, fragmenty recenzji z prasy rosyjskiej, niemieckiej, hiszpańskiej i polskiej]; Wiłkomirski K., Wspomnień ciąg dalszy, Kr. 1980; – „Dzien. Bałtycki” 1962 nr 184, 185; – Dokumenty S-ego i fot. w posiadaniu Marii Kunińskiej-Opackiej w W.

Leon Markiewicz